سلامت و نقش تعالیم اسلامی در مواجهه در بحران ها

در متن تعالیم قرآنی، روش‌هایی برای مقابله با ناکامی‌ها و سازگاری با سختی‌ها ذکر شده که آنها را در سه بخش «روش‌های شناختی، روش‌های رفتاری و روش‌های عاطفی» می‌توان تقسیم‌بندی کرد. روش‌های شناختی بر شناخت‌های فرد نسبت به جهان و زندگی فردی و اجتماعی تأکید می‌کند، فرد با استفاده از شناخت‌ها درصدد مقابله با تنیدگی‌ها برمی‌آید و با استفاده از توانایی فکری و ذهنی خود، با مشکل برخورد می‌کند. ایمان به خدا، بینش فرد نسبت به وقوع سختی‌ها و مشکلات و توکل به خدا از جمله روش‌های شناختی است. در روش‌های رفتاری، دستورات و توصیه‌های علمی، از جمله آداب برخورد و رفتار متقابل مورد نظر است. برای مثال صبر و خویشتن‌داری و ازدواج و روابط خانوادگی از جمله روش‌های رفتاری محسوب می‌شود. همچنین ارتباط قلبی و به یاد خدا بودن در روش‌های عاطفی متبلور می‌‌شود. دعا، نماز و توسل، برخی از مواردی است که در روش‌های عاطفی می‌توان یافت. .....

سلامت و نقش تعالیم اسلامی در مواجهه در بحران ها

در متن تعالیم قرآنی، روش‌هایی برای مقابله با ناکامی‌ها و سازگاری با سختی‌ها ذکر شده که آنها را در سه بخش «روش‌های شناختی، روش‌های رفتاری و روش‌های عاطفی» می‌توان تقسیم‌بندی کرد. روش‌های شناختی بر شناخت‌های فرد نسبت به جهان و زندگی فردی و اجتماعی تأکید می‌کند، فرد با استفاده از شناخت‌ها درصدد مقابله با تنیدگی‌ها برمی‌آید و با استفاده از توانایی فکری و ذهنی خود، با مشکل برخورد می‌کند. ایمان به خدا، بینش فرد نسبت به وقوع سختی‌ها و مشکلات و توکل به خدا از جمله روش‌های شناختی است. در روش‌های رفتاری، دستورات و توصیه‌های علمی، از جمله آداب برخورد و رفتار متقابل مورد نظر است. برای مثال صبر و خویشتن‌داری و ازدواج و روابط خانوادگی از جمله روش‌های رفتاری محسوب می‌شود. همچنین ارتباط قلبی و به یاد خدا بودن در روش‌های عاطفی متبلور می‌‌شود. دعا، نماز و توسل، برخی از مواردی است که در روش‌های عاطفی می‌توان یافت.

از آنجا که انسان سالم در انجام وظایف و اهداف خود و رسیدن به رستگاری موفقیت بیشتری دارد، قرآن بر حفظ سلامتی بدن تأکید فراوان دارد. به همین دلیل آیه‌های بسیاری را می‌توان یافت که فوائد یا ضررهای برخی خوراکی‌ها را نمایان کرده و یا بر حفظ بهداشت پوست و مو یا دهان و دندان تأکید کرده است. فرد با استفاده از شناخت‌ها درصدد مقابله با تنیدگی‌ها برمی‌آید و با استفاده از توانایی فکری و ذهنی خود، با مشکل برخورد می‌کند. ایمان به خدا، بینش فرد نسبت به وقوع سختی‌ها و مشکلات و توکل به خدا از جمله روش‌های شناختی است

«أَلاَ بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» از اشارات قرآن به بهداشت روح و جسم است

 خداوند در قرآن در قالب آیات مختلف بر بهداشت روح و جسم آدمی تاکید می‌کند که اشاره به «أَلاَ بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» از جمله مواردی است که می‌توان از آن تاثیر یاد خدا بر سلامت را درک کرد. خداوند متعال در قرآن می‌فرمایند با ذکر و نام خدا قلب‌ها مطمئن و پابرجا می‌شود .در واقع در این آیه به سلامت روحی و جسمی افرادی که همواره به یاد خدا هستند اشاره دارد. زندگی بدون اعتقادات مذهبی و باورهای قلبی در بعد مادی خلاصه می‌شود علم پزشکی هم نشان داده که تداوم زندگی بدون اعتقادات مذهبی منجر به بروز انواع بیماری‌های روحی می‌شود که افسردگی شایع‌ترین نمونه آن است به همین جهت زمانی که این بیماری به مرحله حاد خود می‌رسد منجر به خودکشی در فرد می‌شود. حال قرآن به عنوان مرجع و کتاب آسمانی دینی ما سلامتی آدمیان را تضمین می‌کند. نزدیکی با مفاهیم قرآنی سبب آرامش روح و جسم می‌شود. به همین دلیل تأثیری که قرآن بر روی افراد می‌گذارد سبب پیدایش اعتقادات و باورهای عمیق قلبی و مذهبی می‌شود باورهای قلبی، اعتقادات مذهبی را در آدمی پررنگ می‌کند زمانی که انسان به باید و نبایدهای مذهبی معتقد باشد، از سلامت جسمی و روحی هم برخوردار می‌شود. یعنی اسلام احکامی دارد که سبب تضمین سلامت جسم می‌شودبه بیان دیگر اعتقادات مذهبی تنها باعث آرامش روحی و روانی نمی‌شود بلکه به مسائلی مربوط به جسم انسان و بهداشت جسمانی نیز تأکید فراوانی دارد. برای مثال پرخوری که زمینه‌ساز بسیاری از بیماری‌ها است مذموم شمرده می‌شود یا از طرفی بر رعایت نظافت تأکید کرده و در این راستا وضو یا غسل را در مواردی واجب و مستحب کرده است

یکی دیگر از آثار قرآن در سلامت روحی آدمی را رفع اضطراب  می باشدعجین شدن با قرآن سبب پیدایش «توکل» در انسان می‌‌شود. در واقع یکی از نشانه‌های فرد معتقد، توکل به خدا است. می‌توان گفت کسی که دارای توکل است رابطه‌ای با خداوند دارد و این ارتباط براساس اعتقادی است که انسان به قدرت، حکمت، رأفت و شفقت خداوند دارد.

قرآن؛ بهترین راهنما برای تدوین جامع‌ترین دستورالعمل بهداشت فردی و اجتماعی

خداوند در قالب آیات متعددی به سلامت فردی و اجتماعی و در عین حال بهداشت جسمی و روحی بشر اشاره کرده است که توجه به آنها می‌تواند بهترین راه درمان و جامع‌ترین دستورالعمل بهداشتی در مقابله با آسیب‌های اینچنینی باشد.

با گذر زمان و پیشرفت‌های مختلف علمی که به روی کارآمدن تکنولوژی و راحتی زندگی بشری انجامیده است، سلامت روحانی و به دنبال آن جسمانی افراد تحت‌الشعاع ابعاد مختلف این تکنولوژی قرار گرفته و آسیب‌های زیادی در جوامع امروزی به همراه داشته است.

آنچه در این میان بیشتر نمود یافته، بیماری‌های روحی و روانی است که در قالب اصطلاحاتی همچون عوارض سایکوتیک و آسیب‌هایی همچون افسردگی، اضطراب، هیجان‌های کاذب، وسواس‌های فکری و درگیری‌های ذهنی بروز کرده و گریبانگیر جمع زیادی از جوامع است.

این در حالی است که بسیاری از دستاوردهای امروزی بشر در عرصه‌های مختلف تحقیقاتی در ابعاد علمی و پزشکی تنها بخش کوچکی از اشارت‌های قرآنی است که خداوند متعال برای بشر نازل فرموده است و به دلیل کم‌توجهی به این مضامین عمیق از دید انسان پنهان مانده و امروزه پس از تحقیقات بسیار و صرف هزینه‌های هنگفت در پیشرفته‌ترین و مدرن‌ترین آزمایشگاه‌ها به بخش کوچکی از آن نائل می‌آیند.

تحصیل این دستاوردها و بررسی تطابق آن با مضامین آیات الهی برخی از کارشناسان و متخصصان را بر آن داشت تا به ارتباط و انطباق دستاوردهای بشری با این آیات بپردازند که در اغلب موارد این بررسی به اعتراف آنها نسبت به ارتباط مستقیم سلامت روحی و روانی بشر با بازگشت به مذهب منجر شده است.

نتایج بررسی و کنکاش ما در قالب موضوعی با عنوان «تأثیر آموزه‌های قرآنی بر بهداشت روحی و جسمی» نیز مؤید همین مطالب بوده است که در آن کارشناسان زیادی متفق‌القول یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های دین اسلام را توجه به بهداشت و سلامت جسمانی و روانی دانسته‌اند

اولین گام و نشانه سلامت روحی و روانی را ایمان به خدا، دینداری و آگاهی از آموزه‌های دینی عنوان کرد و آن را موجب ایجاد و تقویت نیروی مقاومت در انسان نامید.

از سوی دیگر جامعه‌شناسان و روان‌شناسان متعددی آشنایی هرچه بیشتر مردم با مفاهیم قرآنی را در کاهش میزان آسیب‌های اجتماعی مؤثر می‌دانند هر چه افراد جامعه از سلامت روانی بیشتری برخوردار باشند میزان آسیب‌های اجتماعی کمتر خواهد بود از این‌رو فراگیری و تعمیم آموزه‌های قرآنی که بسیاری از آموزه‌های اخلاقی، اجتماعی و بهداشتی را در بر دارد، یکی از مهم‌ترین راهکارهای برقراری سلامت روانی در جامعه است.

توجه به مضامین قرآنی از میزان تنش‌های روحی می‌کاهد

تحقیقات علمی مختلف ثابت کرده است که افرادی که از توجه به مفاهیم قرآنی، قدرت ایمان و باورهای مذهبی عمیقی برخوردارند، کمتر دچار تزلزل روحی و تنش‌های روزمره می‌شوند

در قالب آیات متعدد دستورات بهداشتی را برای سلامت جسمی و روحی بشر نازل فرموده تا بشر بر حفظ سلامت جسمی و روحی خود همت گمارد.

امروزه علم پزشکی بسیاری از نکات بهداشتی اشاره شده در قرآن را به اثبات رسانده و پس از گذشت سال‌ها به آن مرحله رسیده است.

توجه به سلامت جسم و حفظ این نعمت خدادادی لازمه برقراری سلامت روحی است لذا انسان در وهله نخست باید از جسمی شاداب و سلامت برخوردار باشد تا بتواند تکالیف و وظایف مادی و معنوی خود را به انجام برساند.

ارتقای سلامت روحی مستلزم ایجاد سلامت جسمی است، توکل به خدا و عمل به دستورات و احکام الهی، دوری از تنش و دوری از روزمره‌گی در جریان زندگی را از مهم‌ترین عوامل برقراری بهداشت روحی در انسان ذکر کرد.

قرآن حفظ شادابی، طراوت و توکل به خداوند را در بسیاری از آیات به انسان توصیه کرده است؛ علم هم ثابت کرده است که افرادی که از قدرت ایمان و باورهای مذهبی عمیقی برخوردارند، کمتر دچار تزلزل روحی و تنش‌های روزمره می‌شوند.

با اشاره به اهمیت بهداشت جسم از دیدگاه پیامبر اسلام(ص )آن حضرت در احادیث و روایات فراوانی بر اهمیت بهداشت و پاکیزگی و لزوم رعایت آن تأکید کردند.

: قرآن کامل‌ترین و جامع‌ترین کتاب آسمانی است و با کمی کنکاش در مفاهیم و معانی آیات آن درمی‌یابیم که این کتاب آسمانی مسیر صحیح خوشبختی و سعادت بشر را نمایان کرده است از این‌رو درک معانی، مفاهیم و آموزه‌های قرآنی انسان را در مسیر پرتلاطم زندگی موفق می‌سازد.

شنیدن آیات قرآن سیستم ایمنی بدن را تقویت‌می‌کند

. فعال‌شدن سیستم ایمنی بدن که در اثر شنیدن آیات قرآن‌کریم ایجادمی‌شود، بدن انسان را از بیماری‌های خطرناک و مرگ‌‌‌‌آور نجات‌می‌دهد. در تحقیقاتی که بر روی شماری مسلمان و غیرمسلمان به عمل‌آمده، مشخص‌شد 79 درصد افرادی که به آیات قرآن گوش فرادادند، تغییراتی اساسی در سیستم ایمنی آن‌ها در برابر دفاع از بیماری‌ها به وجودآمده و میزان اختلالات عصبی در این افراد بسیار پایین ‌است. عصبانیت و پریشانی منجر به اختلال و نقص سیستم ایمنی بدن شده، که این امر از طریق واکنش اعصاب و غده‌های شنوایی ایجادمی‌شود، این درحالی‌است که شنیدن آیات قرآن‌کریم اختلال سیستم عصبی را کنترل‌ و به تعادل اعضای بدن کمک‌می‌کند.

احساس امنیت و مصونیت از اضطراب و افسردگی؛ نخستین تاثیرات راوانشناختی آموزه‌های قرآن بر مومنان

کمک به افراد در رسیدن به تعادل شخصیت و به دنبال آن احساس امنیت و مصونیت از اضطراب و افسردگی از تاثیرات اولیه‌ روانشناختی آموزه‌های قرآن بر مومنان به این کتاب الهی و آموزه‌های آن است. به تازگی گرایش جدیدی در میان روان‌شناسان و روان‌درمانگران پدید آمده است تا به تاثیر عوامل فرهنگی و اجتماعی در شخصیت و نیازهای انسان بیشتر توجه شود. این گرایش طرفدار توجه بیشتر به دین برای سلامت روان و درمان بیماری‌های روانی است. قرآن به عنوان یک درمانگر خود را معرفی می‌کند و یاد و قدرت خدا را نیز به عنوان درمان و دارو بیان می‌دارد که بسیاری از بیماری‌های روحی و روانی را شفا می‌بخشد. افزون بر این قرآن می‌کوشد تا با پیشگیری و بیان روش‌های مطلوب، تعادل شخصیت را در انسان پدید آورد تا فرد دچار پیامدهای زیانبار فقدان تعادل شخصیتی نشود. کوشش‌های زیادی که بر پایه روش‌های علمی در سال‌های اخیر در زمینه روان‌درمانی افرادی که دچار بیماری‌های روانی و اضطراب‌های شخصیتی هستند، صورت گرفته است  پژوهش‌ها نشان می‌دهد که میانگین درمان ناشی از روان‌درمانی بر پایه روش‌های علمی هنوز به میزان رضایت‌بخشی نرسیده است. به همین دلیل، گرایش و توجه بیشتر به دین برای سلامت روان و درمان بیماری‌های روانی در میان روان‌شناسان و درمانگران روانی افزایش چشم‌گیری یافته است. آنان بر این باورند که ایمان بدون شک مؤثرترین درمان بیماری‌های روانی به ویژه اضطراب و افسردگی است. قرآن نشان می‌دهد که ایمان به خدا، در درمان این‌گونه بیماری‌ها و تحقق احساس امنیت و آرامش و پیشگیری از اضطراب و بیماری‌های روانی ناشی از آن کاملاً موفق بوده است، باید توجه داشت که درمان معمولاً پس از ابتلای شخص به بیماری روانی شروع می‌شود، اما ایمان به خدا اگر از کودکی در نفس انسان استقرار یابد نوعی مصونیت و پیشگیری از آسیب بیماری‌های روانی به شخص می‌بخشد. قرآن هم تنها آنهایی را که ایمان به خدا آورده سزاوار آرامش، امنیت و طمأنیه می‌داند. روش‌های متنوع قرآن در درمان بیماری‌های روحی و روانی می باشد  یکی از مهمترین روش‌ها ایجاد تعدیل یا تغییر در شخصیت و رفتار است. به همین دلیل نخست به تعدیل یا تغییر افکار و گرایش‌های فکری آنها اقدام می‌کند، چراکه رفتار انسان به مقدار زیادی تحت‌تاثیر افکار و گرایش او قرار دارد. به همین دلیل است که هدف اساسی روان‌درمانی را تغییر نوع تفکرات بیماران روانی درباره خود، هستی، مردم و زندگی، مشکلات و اهداف زندگی دانسته‌اند. اما بیمار روانی با تغییر افکاری که در اثر درمان حاصل می‌شود در برابر مشکلات و حل آنها توانا می‌شود و اضطرابش کاهش می‌یابد. قرآن برای پرورش شخصیت مردم و ایجاد تغییر در رفتارشان و در نتیجه تضمین سلامت روحی و جسمی آنان، روش کار و ممارست عملی در زمینه افکار و عادات جدید رفتاری را که در نظر دارد در نفوس آنان تحکیم بخشد، به کارگرفته است. به همین منظور عبادات مختلفی چون نماز، روزه، زکات و حج و مانند آنها را واجب کرده است. انجام منظم و مرتب این عبادت در اوقاتی معین، مؤمن را به یاد خدا می‌اندازد و باعث می‌شود که او همواره در همه جا و در همه کار خدا را در نظر داشته باشد. در واقع حالت تمدد اعصاب و آرامش روانی ناشی از نماز انسان را از اضطرابی که بیماران روانی همواره از آن رنج می‌برند، می‌رهاند؛ چون این حالت‌ها معمولاً تا مدتی پس از نماز نیز در انسان باقی می‌ماند و ادامه می‌یابد. انسان گاهی در حالت تمدد اعصاب و آرامش روانی پس از نماز با امور یا مواردی اضطراب‌انگیز رو‌به‌رو می‌شود یا آنها را به یاد می‌آورد. تکرار حدوث این موارد و یادآوری آنها در حالت تمدد اعصاب و آرامش نفسانی پس از نماز به «خاموش شدن» تدریجی اضطراب در انسان منجر می‌شود و در نهایت سلامت روح و جسم به انسان باز می‌گردد.